مبادا حوزه ها غفلت کنند

یکی از مهمترین وظایفی که حوزه های علمیه عهده دار آن هستند مساله تهذیب و پرورش اخلاقی طلاب است. قرآن کریم می فرماید: و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه... [1] خداوند بر م?منان منت نهاد [= نعمت بزرگی بخشید] هنگامی که در میان آنها، پیامبری از خودشان برانگیخت؛ که آیات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد؛ هر چند پیش از آن، در گمراهی آشکاری بودند.

تقدیم یزکیهم بر یعلمهم در آیه شریفه می تواند به خوبی ضرورت و اهمیت و جایگاه تهذیب اخلاق را مشخص کند. از سوی دیگر می توان فهمید که تزکیه بر تعلیم مقدم بوده و این مشی قرآن کریم است.

حوزه های علمیه ما پیوسته راهگشا و کمک تعلیم و تعلم طلاب بوده اند. از اساتید برجسته و بزرگ برای آموزش و یادگیری طلاب استفاده می شده که هم اکنون نیز این رویه ادامه دارد.

اما یک نکته بسیار مهم و حیاتی در حوزه امروز ما وجود ندارد که در گذشته از اهمیت و برجستگی بسزایی برخوردار بود و آن همین مساله اخلاق و تهذیب است. از دیرباز تمام کسانی که در حوزه ها مشغول تحصیل بودند به جایگاه و اهمیت تزکیه و سلوک واقف بودند. این اهمیت برای اساتید دوچندان بود.

به گونه ای که نه تنها طلاب به دنبال استادی بودند که از نفس عرفانی او بهره ببرند بلکه اساتید بزرگ نیز از پذیرفتن هر شاگردی خودداری می کردند.

اما در عصر ما متاسفانه مساله تهذیب بسیار کمرنگ شده و در مقابل بیشتر به مباحث آموزشی پرداخته می شود. اخلاق در حوزه های عملیه با کمال تاسف رو به فراموشی گذارده می شود.

 دروس فقه و اصول تمام ابعاد حوزه را به خود اختصاص داده و اندک جایگاهی برای دروس دیگر مانند تفسیر و فلسفه و ... وجود دارد. اما متاسفانه باید گفت که حوزه آن طور که باید جایی برای اخلاق و برنامه ریزی اخلاقی طلاب باز نکرده است.

این پیشروی نادرست و غیر عادلانه در تعلیم  و تزکیه این وحشت را در دل آدمی تقویت می کند که مبادا روزی برسد که نسل حیات طیبه اخلاق و عرفان منقرض شده و سفره پر نعمت و رنگارنگ اخلاقی برخی بزرگان به کلی برچیده شود و یا به قدری اندک شود که سیل عظیم حوزویان را نتواند اشباع کند.

بعد از انقلاب اسلامی نیز بارها و بارها رهبر فقید انقلاب اسلامی به این مهم اشاره کرده و درباره تهذیب و اهمیت آن هشدار داده اند. بعد از آن نیز مقام معظم رهبری بارها و بارها در سخنانشان این مطلب را گوشزد کرده اند.

اما به راستی برای درمان و بازسازی این شالوده فرسوده در حوزه های علمیه چه باید کرد. بدون شک اولین وظیفه متوجه مسئولین امر و متولیان حوزه است. کسانی که برنامه ریزی عمومی طلاب را به عهده دارند اولین کسانی اند که انگشت اشاره به سوی آنان می رود. توقع است که این عزیزان در راستای اهداف بلند حوزه و تهذیب جامعه برنامه های جامع و دقیقی برای تهذیب طلاب پیاده سازی کنند.

نه تنها پیاده سازی بلکه عمل به اخلاقیات و دستورات دینی از مهمترین وظایف این مسئولین عزیز است. در صورتی که متولیان امر خود در این مساله ضعیف و سست باشند قطعا نخواهند توانست برنامه ریزی دقیقی در این زمینه داشته و یا اثر گذاری قابل توجهی در میان طلاب از خود بر جای بگذارند.

در این باره به گوشه ای از سخنان مقام معظم رهبری درباره تهذیب و اهمیت آن در حوزه های علمیه و برای طلاب عزیز اشاره می کنیم...

در سایه ی پارسایی

روحانی، آن وقتی سخن نافذ خواهد داشت که عملاً نشان بدهد به زخارف دنیا بی اعتناست و آن حرصی که بر دلهای دنیاداران و دنیامداران حاکم است، بر او حاکم نیست.

این را باید به مردم نشان بدهیم. روحانیت، در سایه ی پارسایی بود که این حیثیت و آبرو را پیدا کرد. این پارسایی و بی اعتنایی به دنیا و به زخارف، باید حفظ شود.[2] 

طلاب جوان؛ مصداقی از ترک زخارف دنیوی

بنده می خواهم بر مسأله ی تهذیب، تأکید کنم. آقایان! حوزه های علمیه ی ما، پر از جوانان پاک و طاهر است. در کمتر جایی، این همه جوان زندگی می کنند.

 در حوزه ی علمیه ای مثل قم، هزاران جوان پاک، صالح و کسانی که از زخارف این دنیای دنیه، به حسبِ ظاهر گذشتند و واقعاً بعضی از اینها مصداق این فقره ی شریف دعای ندبه «شرطوا علیهم الزهد فی درجات هذا الدنیا الدنیة و زخرفها و زبرجها»هستند، جمع شده اند. خوب؛ اجتماع این جوانان صالح، خالص، م?من، پاک و نورانی در این حوزه ی علمیه، عجب موقعیت ممتازی است!

یکی از وظایف حوزه ی علمیه این است که اوّلاً این روح صفا و معنویت را که در این طلاّب جوان است، حفظ و در وجود آنها تثبیت و ماندگار و عمیق کند.

ثانیاً، آن را تکمیل و بیشتر کند؛ پرورش دهد و آنها را نورانی تر کند. این، یک نکته است که من می خواهم خواهش کنم که در همه ی حوزه های علمیه به آن توجّه شود. البته توجّه هست؛ ما می خواهیم بیشتر شود. امروز دنیا، دنیای فاسدی است و فساد دنیا، به همه ی مناطق عالم سرریز می شود.

دیوار و حصن و حصاری هم نیست؛ مگر تبلیغ و تبیین صحیح. این تبلیغ صحیح را چه کسانی باید انجام دهند؟ انسانهایی که خودشان استوار و محکم باشند. و آنان، همین جوانان و روحانیونی هستند که معارف دینی را می خوانند و فرامی گیرند و بیان می کنند. اینها از لحاظ اخلاقی و روحی، باید خیلی استوار، پولادین و تأثیرناپذیر باشند.[3]

اخلاص و قصد قربت

در همه ی شؤون روحانیت و وظایفی که علمای دین و روحانیون و ملبسان به این لباس دارند، این اصلاح نفس لازم است و ما باید این مس?ولیت را حس کنیم.

قدم اول این است که ما احساس بکنیم مس?ولیت اصلاح نفس را داریم؛ اصلاح از لحاظ اخلاقی و روحی و تدارک کردن اخلاص و قصد قربت و اجتناب از گناه؛ همان که امیرالم?منین(علیه الصلاةوالسلام) فرمود: «و لکن اعینونی بورع و اجتهاد و عفة و سداد»؛ یعنی تلاش دایم برای درست حرکت کردن و منحرف نشدن و عفت و سداد.

این احساس را باید بکنیم و به اصلاح فکر و اصلاح بینش و اصلاح سلیقه ی معوج - اگر خدای نکرده در ما هست - و اصلاح مذاق و مشرب دینی و فقهی و کلامی و سیاسی و غیره توجه کنیم.[4]

با توجه به آنچه گذشت باید گفت اگر چه اخلاق و تهذیب یک مساله ای فردی است اما نباید فراموش کرد که بستر سازی در حوزه های علمیه برای بارور کردن این درخت تنومند بسیار مهم و حائز اهمیت است.

 همانطور که اگر بستر مناسبی برای حضور اساتید بزرگ فقه و اصول در حوزه های مهیا نبود قطعا این همه پیشرفت در این زمینه مهیا نمیشد. در زمینه اخلاق نیز ما نیاز به یک بستر سازی جدی و قابل توجه داریم که سر رشته آن به دست مسئولین محترم حوزه است.

اگر چه بارها و بارها در این زمینه از جانب بزرگان و مخصوصا مقام معظم رهبری تذکر داده شده و مقالات زیادی در این باره به رشته تحریر در آمده ولی متاسفانه هنوز به یک نقطه مناسبی در این زمینه نرسیده ایم. امید است مسئولین محترم و متولیان امر در این زمینه دقت و برنامه ریزی بیشتری داشته باشند.

پی نوشت ها :

[1] . آل عمران آیه 164

[2] . بیانات در دیدار جمعی از روحانیون 22/12/1369

[3] . بیانات در آغاز درس خارج فقه 20/6/1373

[4] . بیانات در جمع فضلا و طلاب و روحانیون مشهد 4/1/1369

تهیه و تولید : محمد حسین امین گروه حوزه علمیه تبیان

 http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=239777